De collageroman

‘Une semaine de bonté’ (Een week van vriendelijkheid) is een roman die de kunstenaar Max Ernst in 1934 publiceerde. Het werk bestaat uit een verhaal in romanvorm samengesteld maar vormgegeven met behulp van een verzameling van 182 collages van kranten- en weekbladartikelen uit de Victoriaanse tijd. Het is een bijzonder en verwonderend werk en in zekere zin een vroege voorloper van wat later de Graphic Novel werd, een genre dat de laatste decennia enorme opgang heeft gemaakt en tot stand komt door nauwe samenwerking tussen schrijver en illustrator of door grafische kunstenaars wordt gemaakt op basis van een eigen verhaal.

De term die gegeven werd aan Ernst’ werk is ‘collageroman’; een roman opgebouwd uit collages.

Ik werk sinds een tijdje aan een vreemde nieuwe roman. Vreemd omdat ik een aantal narratieve conventies loslaat. Zo vervang ik een chronologie die met de werkelijkheid overeenkomt (inclusief flash forwards en flash backs) door een chronologie die is gebaseerd op de associatief tot stand komende reconstructie van die werkelijkheid. Door een specifieke manier van schrijven stel ik de lezer in staat om het verhaal te lezen zoals de hoofdpersoon het zich herinnerd èn (wanneer er wat heen en weer gebladerd wordt) in de werkelijke (lineaire) chronologie. De roman begint niet bij hoofdstuk 1 en hoofdstukken volgen elkaar niet op maar lijken door elkaar te liggen. Daarnaast verwerk ik (delen van) songteksten die relevant zijn voor het verhaal en tijdsbeeld als snippers uitgestrooid over de tekst. Ik stel de lezer vragen, niet subtiel maar direct door de lezer persoonlijk aan te spreken. En zo zijn er nog meer verschillende stukken en brokken die in de roman verwerkt worden en die in samenhang met de rest het verhaal vertelt van de veranderingen en gebeurtenissen in het leven van de hoofdpersoon. Een hoofdpersoon wier naam niet genoemd wordt, net zo min als dat van relevante personages de persoonsnaam genoemd wordt. Kortom: een complex werk dat verrassend genoeg toch gemakkelijk leest en boeiend is. Juist ook door de ingrepen.

Die nieuwe roman is feitelijk een collage van gebeurtenissen, reizen, herinneringen, associaties, droombeelden, meningen, vragen, teksten en tekstuele iconen uit de tijd waarin het speelt. Niet in een grafische vorm en dus niet in de vorm van de collage roman zoals Max Ernst die ooit bedacht. Maar wel degelijk een collage roman. Het is ook wel degelijk een roman omdat alle voor een roman essentiële aspecten aanwezig zijn. Het werk is een mengvorm van een traditionele autobiografische roman, een surrealistische roman, een ontwikkelingsroman, een reisroman en een raamvertelling. Deze vorm voor mijn roman heb ik gekozen omdat ik er van overtuigd ben dat het de enige passende vorm is om het verhaal in mijn hoofd en lijf te vertellen. Ik heb nu eenmaal een gezonde hekel aan (auto)biografieën omdat die een welhaast wetenschappelijk historische of journalistieke benadering vereisen en te vaak niet prettig zijn om te lezen. Ik heb net zo’n hekel aan het fictioneren van de werkelijkheid als het om zoiets gaat als het in romanvorm vangen van (een deel van) mijn leven. Hoe lang ik er over ga doen om deze roman te schrijven weet ik niet. Het is een belastend èn genezend proces waar ik geen tijdlijn aan wil hangen. Daarvoor is het onderwerp te kwetsbaar en te persoonlijk.

De enige passende benaming voor deze benadering van de romanvorm is wat mij betreft ‘collageroman’. Alleen wel een andersoortige dan die ooit door Max Ernst werd bedacht. Voor de nieuwsgierigen onder ons (en wie is dat nu niet) is het vast leuk om meer te weten te komen over dat bijzondere werk van Ernst. Dat kan hier: www.wikiwand.com/nl/Une_semaine_de_bonté en hier.

Anna