Ik ben een kind van de koude oorlog. In tegenstelling tot veel jong volk (inclusief onze eigen politieke leiders) heb ik de tijd waarin de wereld zuchtte onder de dreiging van een atoomoorlog of ander groot conflict tussen ‘het vrije westen’ en de toenmalige Sovjet-Unie bewust meegemaakt. De val van de muur en de veranderingen in Rusland door eerst Gorbatsjov’s ‘perestroika’ (hervormingen) en later de marginale modernisering door Andropov en Jeltsin, de ‘glasnost’ (openheid) en zelfs de nadruk op ‘mir’ (vrede) maakten mij en mijn generatie hoopvol. Het Sovjet-monster verdween ondanks dat het woord ‘svoboda’ (vrijheid) er nooit de nadruk kreeg.
Fast forward naar 2018.
Rusland mag niet naar de Olympische spelen, of op zijn minst ernstig gekortwiekt. Geen vlag, geen volkslied en zelfs de ‘schone’ atleten mogen niet onder de vlag van hun vaderland strijden voor een medaille. De westerse geheime diensten vieren het betrappen van de Russen op pogingen democratische verkiezingen te beïnvloeden in de V.S. en mogelijk andere landen in het westen. De NAVO heeft een groot deel van voormalig Oost-Europa geannexeerd en een forse ‘defensieve’ troepenmacht samengetrokken langs de grenzen van Rusland. Er worden grootscheepse oefeningen gehouden bij die grenzen. En als Rusland dat vervolgens ook doet wordt er schande van gesproken. Natuurlijk, de leider van Rusland – Vladimir Poetin – is inderdaad een soort Vlad: onbetrouwbaar, een manipulator en in zijn ziel en vezels een voormalig KGB-kopstuk. Onderdrukking is hem niet vreemd, maar een dagelijks gereedschap. Net als het uitschakelen van iedere oppositie door misbruik van het juridische systeem tot en met moordaanslagen. Poetin deugt niet en iedereen kan dat zien. Maar is daarmee alles gezegd en is dat grond om Rusland in een isolement te drukken zoals dat nu gebeurt? Politiek, economisch en sportief wordt er vanuit het zogenaamde vrije westen alles aan gedaan om Rusland een octaaf lager te laten zingen. Een gemeenschappelijke vijand die we nog denken te kennen.
Rapid rewind naar 1898.
De hoofdpersoon van de roman die ik schrijf heeft een jaar eerder een roman gepubliceerd over de strijd van een jonge Brit die in de Italiaanse vrijheidsstrijd een rol speelt van betekenis. Een strijd tegen de Oostenrijkers en de Paus, tegen de kerk. De strijdmakkers van de jongeling winnen, hij komt om. De auteur schreef haar roman tegen de achtergrond van een dreigende revolutie in Rusland.
Een revolutie die ze steunde en vele westerlingen met haar. Een belangrijke groep revolutionairen-avant-la-lettre hadden een veilig heenkomen gevonden in Londen van waaruit ze met steun van veel Britten uit het establishment die sluimerende revolutie probeerden op te stoken. Zij zorgden voor de smokkel van opruiende literatuur en geld (voor wapens en aanslagen) Rusland in en verzetsliteratuur Rusland uit. Bij de groep sympathisanten zaten Britse lagerhuisleden, artiesten en kunstenaars als de grote Bernard Shaw, vooraanstaande en rijke Britten. En ook Amerika deed mee. Allemaal aan de leiband van de ideologie van Karl Marx, Friedrich Engels en gewelddadiger types als de anarchisten Stepniak, Kropotkin en hun maten. Zonder hun steun (en die van de Duitsers) zou Lenin jaren later nooit in de positie gekomen zijn om de macht te grijpen. Rusland zou wellicht nog tsaristisch geweest zijn en maar langzaam veranderen. Regeringen in Europa waren bang voor het overslaan van de revolutie die aan het einde van de Eerste Wereldoorlog toch nog tot stand kwam. Maar er volgde een Duitse revolutie die later vertaald werd in een Nazistische machtsgreep. Er volgde nog een oorlog, en nog een in Korea. En toen kwam dus die koude oorlog die angstiger was dan nu gedacht wordt.
Wie de geschiedenis kent weet dat de Russische revolutie weliswaar met stevige steun vanuit Groot Brittannië en Duitsland tot stand is gekomen, maar weet ook dat de basis gevormd werd door het lijden van het Russische volk. Een lijden dat spreekwoordelijk was geworden en dat uiteindelijk tot instabiliteit in dat zo grote en machtige land leidde. De afstand tussen de heersende Romanov’s en hun vazallen en het volk was te groot om met de modernisering door technologische ontwikkelingen aan het eind van de negentiende eeuw te kunnen blijven bestaan. Als Rusland lijdt volgt er een revolutie of een oorlog, dat leert de geschiedenis ons. Die Britse intellectuelen die de Russische (Poolse) opstandelingen ondersteunden deden dat vanuit hun ideologie als socialisten. Zij stonden naast het Russische volk in woord en daad (maar meestal wel op een veilige afstand natuurlijk).
Back to now.
De taal van politici – ook in dit land – lijkt op de taal die gebezigd werd ten tijde van die koude oorlog. Als je wat afstand neemt hoor je er zelfs opruiing in. Rusland als gemeenschappelijke vijand. Rusland als een land dat de ondergrondse zeekabels naar Engeland wil saboteren (volgens de Britse minister van Defensie die tegelijkertijd vraagt om een groter aandeel in de Britse begroting). Rusland dat we scherp in de gaten moeten houden (Rutte). Het zijn maar een paar van de vele vooroordelen en de algemene politiek die Rusland in het verdomhoekje pogen te zetten. Rusland op het Olympische strafbankje en het strafbankje bij de Verenigde Naties. Je zou bijna gaan denken dat er gehoopt wordt op een oorlog tegen het rijk van tsaar Poetin.
Maar wie goed kijkt ziet dat het westen op dit moment politiek veel instabieler is dan Rusland. Met de komst van Trump (moeten we die dan niet scherp in de gaten houden?) en de aanwezigheid van ontregelende krachten als de rechtse en nationalistische partijen in de West-Europese landen en voormalige Oostbloklanden, is de kans op nog meer politieke onrust in het westen levensgroot. Onrust waarbij Poetin garen spint en die die onrust dus van harte stimuleert. Want voor een Russische machthebber is een gemeenschappelijke vijand in het westen altijd erg voordelig. Dàt heeft Poetin geleerd van Stalin, Chroetsjov, Breznjev en Andropov. Echter, Trump gedraagt zich precies hetzelfde door zijn aanhoudende pogingen om de media en andersdenkenden de mond te snoeren. Social media zijn daar een uitstekend middel voor, net als hackers die in systemen van politieke partijen, media en overheden inbreken om met wat er gevonden wordt de publieke opinie te beïnvloeden. Het laat zien hoe naïef Wikileaks en verwante groepen zijn. Net als de ogenschijnlijk zo goede socialisten in de fin de siècle, die mede verantwoordelijk te houden zijn voor de Russische revolutie en de onrust en ellende in heel Europa in de decennia daarna, zijn zij medeverantwoordelijk te houden voor de komende wendingen in de Europese geschiedenis. Naïviteit vanuit een goede inborst die misbruikt wordt door zowel Rusland als de Verenigde Staten als de eigen politieke elite.
En niemand in het westen die zich serieus afvraagt hoe het Russische volk tegen dit alles aankijkt. En wat het gevolg zal zijn van de politiek van isolatie van de Russische beer. Op alle gebied, zelfs sport.
Anna A. Ros
Dit jaar voltooi ik mijn nieuw roman die zich afspeelt aan de vooravond van de Russische revolutie.
Wees de eerste om te reageren