Ik maak me zorgen

Ik maak me zorgen over de onderschatting van het belang van cultuur in onze samenleving. Ik ben niet de enige, dat weet ik. En ik zal niet de enige roepende in de woestijn zijn, de andere roependen laten zich veelvuldig horen. Sylvia Witteman schrijft er regelmatig over in haar columns in de Volkskrant. Maar Sylvia Witteman is zelf een onderdeel van de oorzaak van de ellende geworden, haar columns zijn verstopt achter een ‘paywall’ en dus zult gij dokken voordat u haar spinsels – hoe interessant ook – kunt lezen.

Heel anders is daarom Floortje Zwigtman’s ‘literaire suicide note’ die ik overigens liever als ‘literair zelfmoordbriefje’ had gelezen, maar dat ter zijde. Floortje, ik mag Andrea zeggen, heeft in dat briefje iets aangeroerd dat als onderwerp wellicht niet wereldschokkend is maar als symptoom van een groter en ingrijpender probleem alle aandacht verdiend. Floortje schreef tijden voor een blad gericht op de jeugdige lezers, de Leeswelp. Het laatste jaar had ze er een column waarin ze op boeiende wijze verhaalde over het in de boekwinkel krijgen van haar nieuwste – briljante – jeugdroman ‘Vlam’. De columns geven de lezers een inkijkje in het bestaan van de schrijver waarvan ze de boeken lezen. Een wereld die tegenwoordig bepaald niet een gemakkelijke is. Maar ook hier gaat het in deze tekst niet om. Waar het wel om gaat is dat die Leeswelp, een prima en zeldzaam periodiek gericht op het stimuleren van jongeren om meer te lezen, teloor gaat. Niet omdat het niet goed zou zijn, niet omdat er geen interesse is, wel omdat de (in dit geval Vlaamse) overheid er het nut niet van inziet en de subsidie aan de uitgever intrekt. Met zo goed als onmiddellijke ingang. Direct gevolg is dat zelfs een fatsoenlijk afscheidsnummer de lezers ontzegd wordt. En dat was de druppel die Floortje deed besluiten haar hart uit te storten in een literair zelfmoordbriefje. Een dreigement de pen neer te leggen voor het segment van de jong volwassen lezers.

Zo’n dreigement is niet van veel waarde als ik dat zou uiten of willekeurig welke andere schrijver. Maar in dit geval gaat het om misschien wel de beste Nederlandstalige auteur voor jong volwassenen. Gelauwerd, winnares van allerlei prijzen waaronder twee keer de Gouden Uil en de Zeeuwse boekenprijs. Als zo iemand boos wordt en dreigt te kappen met schrijven omdat ze niet meer tegen de veronachtzaming van de leescultuur kan in dit taalgebied, dan moeten we dat serieus nemen. Dat zeg ik niet omdat ik het geluk heb Floortje een vriendin en fijne collega te weten, dat zeg ik omdat ik het met haar eens ben. Zowel in Nederland als nu in Vlaanderen werd en wordt de cultuur in brede zin afgeslacht. Met de opkomst van nieuwe technologie als e-Readers en de afkalving van het belang dat overheden hechten aan een mondige en geschoolde bevolking, is het sluiten van bibliotheken, intrekken van subsidies voor het geschreven woord en het altijd en eeuwig langs de financieel-economische maatlat leggen, gewoon geworden. Het gevolg in Nederland is aangetoonde ‘ontlezing’ (dom woord overigens). Het gevolg is dat er schrijvers stoppen met schrijven omdat het onmogelijk is om nog een economische basis te scheppen waarmee dat mogelijk is. En geloof me, ik kan dat uit eigen ervaring onderschrijven. Het gevolg is dat – op termijn – het volk dommer wordt. De kennis van literatuur en het begrijpen van de kracht en belang van het woord verdampen. Op scholen wenst het onderwijzend personeel dat leerlingen vooral niet al te dikke boeken lezen en de handel in samenvattingen tiert welig. Het lijkt wel alsof er inderdaad minder gelezen wordt. En kom bij mij niet aan met het verhaal dat het een teken van de tijd is want dat is niet zo. Het is een teken van desinteresse in het Nederlands taalgebied. Wie dat wil controleren moet maar eens naar Parijs, Berlijn of Londen gaan en in de metro of underground om zich heen kijken. Overal lezende mensen, factoren meer dan in het Nederlandse straatbeeld. Ontlezing is een uniek Nederlands en Vlaams probleem geworden, de landen om ons heen zijn daar heel anders in. De Guardian in Engeland heeft zelfs een apart segment voor jeugdliteratuur opgezet. Het kan dus wel in die landen en niet hier.

Evenredig met het lezen verloopt de kennis en tolerantie voor andere culturen en de eigen cultuur, voor andere samenlevingsvormen, voor andere.., voor anderen. De resultaten zijn te zien in de resultaten van verkiezingen waarbij partijen die teren op de domheid van het volk de boventoon voeren, of dat nu een PVV of NV-A is. Partijen die als een splijtzwam in de samenleving werken. Een samenleving die aan het sterven is aan de gevolgen van ongebreideld populisme. Daarmee is Floortjes betoog veel meer dan een literaire suicide note, het is een maatschappelijke suicide note, een politieke zelfs. Een brief waarin ze de vinger op een zere plek legt, die van de achterloosheid waarmee overheden cultuur afslachten als iets overbodigs. Zoals esthetiek dat tijden geleden al is overkomen. In haar brief maakt Floortje tussen de regels door duidelijk dat de wereld van geld als maatstaf er een is van brood, spelen en oeverloze domheid. Een wereld van teloorgang, een modderpoel van onwetendheid.

Om die reden onderschrijf ik haar brief. Ik zal niet stoppen met schrijven, want ik ben een hoopvol mens en vertrouw erop dat de maatschappij, de samenleving voldoende restintelligentie heeft om het tij te keren. Gaat dat niet als vanzelf op een weloverwogen en geleidelijk wijze dan zal dat gebeuren door een intellectuele revolutie of zelfs oorlog. We zijn er met zijn allen dichterbij dan veel van ons denken. De wereld is immers klein. In die kleine wereld wil ik dat het Nederlandse taalgebied behouden blijft, omdat onze taal rijk is en mooi en omdat het doodzonde is als die teloorgaat door desinteresse en Angelsaksische overheersing. Ik vind dat de Leeswelp moet blijven, of als dat niet kan heel snel terugkomen in een sterker verband, misschien in combinatie met een moderner en meer technologievriendelijk kader. Als er maar blijvend gewerkt blijft worden aan het stimuleren van het lezen onder jongeren en jong volwassenen zodat over een decennium of wat, wanneer die jongeren het voor het zeggen krijgen, zij niet diezelfde stomme politiek uitvoeren die hun voorgangers op dit moment.

En alsjeblieft mensen, denk bij de volgende verkiezingen nu eens na en stem in hemelsnaam niet op volksmenners en lieden die lak hebben aan de cultuur. Want die cultuur, dat zijn wij en als we daar geen onderhoud aan plegen dan plegen we collectief intellectuele zelfmoord. Aan mijn collega schrijvers en boekenliefhebbers, steek de helpende hand toe en help mee die Leeswelp een brullende Leesleeuw te laten worden, groot, sterk en mooi.

Anna Ros